Uyku Kalitesi
ÖZET
Uyku, bir yenilenme süreci olmakla beraber yenilenme sürecidir. Uyku kalitesi ise yetişkinlerde olduğu kadar çocuk ve ergen bireylerin sağlığı için önemli bir yere sahip olmakta ve birçok gelişim fonksiyonunu etkilemektedir. Üniversite öğrencileri arasında yapılan araştırmalarda uyku kalitesini etkileyen faktörler ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Uyku kalitesinin kötü olması, günlük yaşam aktivitelerini sınırlandırmakta ve psikolojik sağlığa zarar verebilmektedir. Sosyal ve ailevi problemlerin çocuk ve ergen bireylerin uyku kalitesine etki ettiği gözlemlenmektedir. Kötü uyku kalitesinin etkileri incelendiğinde, uyku hijyeni ve kalitesi ile ilgili çalışmaların devam etmesi öngörülmektedir.
GİRİŞ
Uyku, bireylerin yaşam kalitesine ve sağlık durumuna etki eden önemli bir gereksinimdir (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Uyku, dinlenmeyi sağlamasının yanı sıra tüm vücudu yaşama hazırlayan yenilenme sürecidir (Aktaş ve ark., 2016). Uyku kalitesi ile fiziksel ve psikolojik iyi olma durumunun ve diğer rahatsızlıkların ilişkili olması ile beraber uyku kalitesi ve bozuklukları ile ilgili araştırmalar hızla artmaktadır (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Uyku yetersizliği genç bireylerin bilişsel psikomotor ve duygusal fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilemekte ve gençlerin sağlığı için önemli bir role sahip olmaktadır (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014).
Üniversite öğrencilerinin yer aldığı popülasyonlar incelendiğinde, uyku sürelerinin geçmiş yıllara göre düştüğü ve yetersiz uyudukları gözlemlenmektedir (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Aynı zamanda, uyku kalitesi kötü olan katılımcılarda psikolojik sağlık ve genel sağlık problemine rastlandığı görülmektedir (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Üniversite öğrencilerinin uyum zamanlarının düzensiz olduğu, yetersiz uyudukları, uyku kalitelerinin kötü olduğu, uykularını düzenlemek için alkol ve ilaç kullandıkları ve uyanık kalmak için ise uyarıcılar kullandıkları tespit edilmiştir (Saygılı, Akıncı, Arıkan, Dereli, 2011). Öğrencilerin uyku kalitesinin sağlık çalışanları ve jet-lag olan uzun süreli uçuş personelleri kadar kötü olduğu bulunmuştur (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Birçok araştırma, sigara ve alkol kullanımı gibi riskli davranışların uyku kalitesini olumsuz yönde etkilediği belirlenmiştir (Akt: Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Kimi çalışmalar çay, kahve gibi kafeinli içeceklerin uyku kalitesini etkilemediğini ortaya koyarken bazı çalışmalar ise kafeinli içeceklerin özellikle akşam saatlerinde alınmasının uyku kalitesini olumsuz yönde etkilediği desteklenmektedir (Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014; Saygılı, Akıncı, Arıkan, Dereli, 2011). Uykuya ayrılan süre ile uyku kalitesi arasındaki etki incelendiğinde ise; uyku süresi 4-5 saatten az veya fazla olan öğrencilerin uyku kalitelerinin daha kötü olduğu bulunmuştur (Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Düzensiz yatış saatlerinin olması, uyku kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir (Saygılı, Akıncı, Arıkan, Dereli, 2011). Uykusuzluk sonucunda uyku kalitesi iyi olanlara kıyasla uyku kalitesi kötü olan öğrencilerin konstantre olmada zorluk, yorgunluk, sinirlilik, anksiyete ve depresyon gibi sağlık problemleri yaşadığı görülmektedir (Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Bunun yanı sıra az uyuyan kişilerin iyi uyuyanlara göre gün içinde daha fazla zorlandıkları, daha fazla gerilim ve depresyon yaşadıkları belirlenmiştir (Saygılı, Akıncı, Arıkan, Dereli, 2011).
Çocuk ve ergenler gruplarındaki incelemelerde ise, bu yaş grubundaki bireylerin uyku yoksunluğu sonucu gündüzleri uykulu olma durumunu ve dikkat eksikliği performansının etkilendiği görülmektedir (Şenol, Soyuer, Pekşen Akça, Argün, 2012). Artan gündüz uykululuğu gösteren ergen bireylerin kötü uyku hijyeni ya da uyku yoksunluğu kaynaklı yetersiz uykuya sahip oldukları gözlemlenmiştir (Şenol, Soyuer, Pekşen Akça, Argün, 2012). Uyku yetersizliğinin çocukların davranış problemlerine de yansıyabilmektedir (Akt: Şenol, Soyuer, Pekşen Akça, Argün, 2012). Uyku ergenlik sürecindeki gelişimin temel ögelerinden biri olduğundan, uyku durumları ergen bireylerin düşünme, davranış ve duygu yeteneklerini etkilemektedir (Şenol, Soyuer, Pekşen Akça, Argün, 2012). Aile rolünün çocukların psikolojik durumu ile ilişkili olduğu ele alınarak, parçalanmış aileye sahip olan ergen bireylerin daha kötü uyku kalitesine sahip oldukları bulunmuştur (Akt: Şenol, Soyuer, Pekşen Akça, Argün, 2012). Sosyal ve ailevi problemlerin, daha önce geçirilmiş uyku bozukluklarının, iştah değişikliğinin uyku kalitesini belirleyici unsurlar arasında olduğu tespit edilmiştir (Şenol, Soyuer, Pekşen Akça, Argün, 2012). Uyku kalitesini olumlu etkileyen en önemli faktörlerden biri ise yeterli fiziksel aktivite ve egzersizin yapılmasıdır (Aktaş ve ark., 2016).
Uyku kalitesinin kötü olmasının günlük yaşamda yol açtığı zorluklar düşünüldüğünde, dinlenmiş hissetmeyen ve derslerde uyuklayan öğrencilerin akademik olarak başarı ve motivasyonunun da olumsuz etkilenebileceği öngörülmektedir (Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Öğrencilerin, uyku hijyeni konusunda bilgilendirme ve seminer çalışmaları ile desteklenmeleri gerekmektedir (Aysan, Karaköse, Zaybak, Günay İsmailoğlu, 2014). Hem ulusal hem de ulusararası araştırmalar incelendiğinde, çocuk ve ergen grupların yanı sıra yetişkinler arasında da kötü uyku kalitesinin yaygın bir sorun olması, bilgilendirme çalışmalarının daha geniş kitlelere yayılma gerekliliğini desteklemektedir (Aktaş ve ark., 2016).
KAYNAKLAR
Aktaş, H., Şaşmaz, C.T., Kılınçer, A., Mert, E., Gülbol, S., Külekçioğlu, D., Kılar, S., Yüce, R.Y., İbik, Y., Uğuz, E., & Demirtaş, A. (2015). Yetişkinlerde fiziksel aktivite düzeyi ve uyku kalitesi ile ilişkili faktörlerin araştırılması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilim Dergisi,8(2).
Aysan, E., Karaköse, S., Zaybak, A., & Günay İsmailoğlu, E. (2014). Üniversite öğrencilerinde uyku kalitesi ve etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 7(3), 193-198.
Saygılı, S., Çil Akıncı, A., Arıkan, H., & Dereli, E. (2011). Üniversite öğrencilerinde uyku kalitesi ve yorgunluk. Elektronic Journal of Vocational Colleges, December.
Şenol, V., Soyuer, F., Pekşen Akça, R., & Argün, M. (2012). Adolesanlarda uyku kalitesi ve etkileyen faktörler. Kocatepe Medical Journal, 14, 93-102.
